دیابت نوع ۱ یک اختلال خود ایمنی میباشد که شامل ۵-۱۰% تمام موارد ابتلا به دیابت میشود. عمدتا این بیماری در کودکان و نوجوانان خود را نشان میدهد. در دیابت نوع ۱، پانکراس میزان بسیار کمی انسولین تولید میکند یا اصلا تولید نمیکند. انسولین هورمونی است که برای انتقال گلوکز به سلولها و تبدیل به انرژی مورد نیاز است. به همین دلیل، اگر شما دیابت نوع ۱ داشته باشید، نیازمند دریافت روزانه انسولین در طول عمر خود هستید. این فرم از دیابت همچنین با نام دیابت وابسته به انسولین نیز شناخته میشود.
علائم دیابت نوع ۱ چه میباشد؟
برخی از علائم دیابت، نظیر تشنگی مداوم و تحریک پذیری، ممکن است علائمی نسبتا بی خطر به نظر آیند و یکی از دلایل تاخیر در تشخیص این بیماری همین مورد است. اما در دیابت نوع ۱، علائم ممکن است به سرعت خود را نشان دهند. تشخیص زود هنگام و معالجه میتواند احتمال بروز مشکلات حاد حاصل از دیابت نوع ۱ را بسیار کاهش دهد.
علائم رایج دیابت به شرح زیر میباشد :
ادرار مکرر
تشنگی بیش از حد
گرسنگی شدید
کاهش وزن غیر نرمال
افزایش خستگی
تحریک پذیری
دید تار
اگر از طریق درمانهای لازم سطح بالای قند خون را به سرعت کنترل نکنید، مشکلات پیچیده ای نظیر کم آب شدن شدید بدن و کتواسیدوز دیابتی ممکن است بروز کند. در این وضعیت متابولیکی سطح اجسام کتونی بسیار بالا میرود، که نتیجه تجزیه اسیدهای چرب میباشد و میتواند بافتهای بدن را به شدت اسیدی کند. از علایم کتواسیدوز دیابتی میتوان به حالت تعوع، استفراغ و درد شکم اشاره کرد که در نهایت میتواند منجر به شوک، کما و حتی مرگ شود.
علائم بلند مدت دیابت نوع ۱ که همچنین در افراد دارای دیابت نوع ۲ نیز شایع میباشد، عبارت است از :
آسیب چشمی : افراد دارای دیابت ۴۰% بیشتر از افراد نرمال احتمال ابتلا به گلوکوم را دارند، که به افزایش فشار درون چشم گفته میشود که میتواند منجر به کوری شود. همچنین در افراد دیابتی احتمال ابتلا به آب مروارید ۶۰% بیش از افراد نرمال میباشد، که در این حالت عدسی چشم تار میشود و فرد دید تار پیدا میکند. همچنین احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی نیز افزایش پیدا میکند، که در این حالت شبکیه چشم آسیب دیده و میتواند منجر به اختلال در دید شود.
افزایش فشار خون : احتمال بروز این اختلال در افراد دیابتی دو برابر افراد نرمال میباشد.
بیماری قلبی : میزان مرگ و میر در افراد دیابتی بر اثر بیماری قلبی دو تا چهار برابر افراد نرمال میباشد.
سکته : میزان مرگ و میر در افراد دیابتی بر اثر سکته سه تا پنج برابر افراد نرمال میباشد.
آسیب عصبی (نوروپاتی) : این امر میتواند روی قابلیت احساس گرما، سرما و درد در دستها و پاها تاثیر بگذارد، مخصوصا در پاها. برخی دیگر ممکن است احساس مور مور شدن مداوم و ناراحتی داشته باشند. به علاوه، به دلیل آسیب وارد شدن به اعصاب کنترل کننده میزان چربی و رطوبت، پوست کف پا میتواند خشک و ترک بردارد. افراد مبتلا به دیابت همچنین بیشتر در معرض ایجاد پینه، زخم و گردش ضعیف خون در پاها هستند. ایجاد زخم و گردش ضعیف خون میتواند منجر به مشکلات بسیار جدی ای شود و در بدترین شرایط، حتی ممکن است فرد مجبور به قطع عضو شود. در میان افراد دیابتی، ۶۰ تا ۷۰ درصد آنها در درجههای مختلف مبتلا به نوروپاتی هستند.
آسیب کلیوی : افزایش سطح قند خون میتواند فشار بیش از حدی به کلیهها وارد کند، ارگانی که وظیفه فیلتر محصولات زاید از خون را بر عهده دارد. در نتیجه، در گذر زمان کلیهها قابلیت فیلترینگ خود را از دست میدهند، که این امر منجر به تجمع بیشتر محصولات زائد در خون میشود. این امر میتواند منجر به نارسایی کلیوی شود. در شرایط بسیار وخیم، ممکن است فرد نیازمند دیالیز یا پیوند کلیه باشد. آسیب کلیوی را میتوان از طریق آزمایش خون و ادرار تشخیص داد.
بیماری سرخرگ محیطی : در این بیماری رگهای خونی تنگ یا کلا مسدود میشوند که نتیجه آن کاهش جریان خون میباشد. این بیماری همچنین احتمال حمله قلبی و سکته را نیز افزایش میدهد.
عللها چه میباشند؟
در دیابت نوع ۱، بدن به سلولهای پانکراس که وظیفه تولید انسولین را بر عهده دارند حمله کرده و آنها را نابود میکند، در حالی که انسولین هورمونی است که برای انتقال و در نتیجه تبدیل گلوکز به انرژی درون سلولها مورد نیاز میباشد. در نتیجه، در این حالت سطح قند خون به شکل غیر نرمالی بالا میرود، با این حال اما سلولها با کمبود انرژی مواجه هستند. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای زنده ماندن نیازمند تزریق روزانه انسولین هستند.
افرادی که در خانواده خود کسانی را دارند که مبتلا به دیابت هستند، احتمال بروز این بیماری در آنها بیشتر است. احتمال بروز این بیماری با فاصله گرفتن از خط استوا بیشتر میشود و در واقع میزان این بیماری در فنلاند دو تا سه برابر ایالات متحده آمریکا میباشد و احتمال بروز این بیماری در ونزولا ۴۰۰ برابر بیشتر است. این امر نشان میدهد که کمبود ویتامین دی، که در کشورهای شمالی به دلیل عدم قرار گیری کافی زیر نور خورشید رایج تر میباشد، ممکن است باعث شیوع بیشتر دیابت نوع ۱ در افراد شود.
دیابت نوع ۱ چگونه تشخیص داده میشود؟
از سه آزمایش خون متفاوت میتوان وجود دیابت نوع ۱ را تشخیص داد :
۱ : تست هموگلوبین : در این آزمایش میزان درصد قند خون متصل به هموگلوبین اندازه گیری میشود. هموگلوبین یک پروتئین حمل کننده اکسیژن در گلبولهای قرمز میباشد. هرچه میزان قند خون بیشتر باشد، گلوکز بیشتری به هموگلوبین متصل میشود. در این آزمایش میزان متوسط سطح قند خون در سه ماه گذشته نشان داده میشود که میزان نرمال (HbA1c) میبایست کمتر از ۶% باشد.
۲ : آزمایش قند خون تصادفی : در این آزمایش سطح قند خون ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر میتواند نشان دهنده علایم رایج دیابت باشد.
۳ : آزمایش قند خون ناشتا : در این آزمایش سطح قند خون شما پس از یک شب عدم تغذیه اندازه گیری میشود. در این حالت سطح قند خون به میزان ۱۲۶ میلی گرم دسی لیتر یا بیشتر در دو ناشتای جدا از هم نشان دهنده دیابت میباشد.
روشهای درمانی مرسوم چه میباشد؟
در دیابت نوع ۱ شما مجبورید به منظور حفظ سطح قند خون در حالت نرمال، هر روزه انسولین دریافت کنید. علاوه بر دریافت انسولین، پزشکان ممکن است داروی خوراکی به نام پراملینتاید را نیز تجویز کنند که باعث کند کردن حرکت مواد غذایی در معده میشود و به این ترتیب میتواند از افزایش بیش از حد سطح قند خون پس از مصرف هر وعده غذایی جلوگیری کند.
دیگر داروها نیز میتوانند تجویز شوند که میتوان از آنژیوتانسین (مهار کنندههای آنزیم مبدل ACE) یا بلاکرهای گیرنده آنژیوتانسین 2 نام برد. هر دو این داروها عمدتا باعث کاهش فشار خون میشوند، اما در افراد دیابتی میتوانند باعث کمک به حفظ سلامتی کلیهها نیز شوند. داروهای کاهش دهنده سطح کلسترول (استاتین) نیز ممکن است تجویز شوند حتی در حالتی که سطح کلسترول ممکن است بالا نباشد، زیرا احتمال بروز بیماری قلبی در افراد دیابتی بیشتر میباشد.
افراد مبتلا به دیابت باید بیاموزند که چطور میبایست سطح قند خون خود را کنترل کنند تا همیشه در محدوده نرمال قرار بگیرد.
به تمام بیماران دیابتی توصیه میشود که از یک رژیم غذایی سالم شامل مقادیر زیادی میوه و سبزیجات استفاده کنند و بیاموزند که چطور میبایست میزان کربوهیدرات روزانه خود را اندازه گیری کنند تا نیاز خود به انسولین را بهتر محاسبه کنند. ورزش منظم نیز توصیه میشود.
چه روشهای درمانی برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ پیشنهاد میشود؟
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ میبایست نیاز خود به دریافت انسولین را به حداقل برسانند و در عین حال میبایست سلامتی خود را در بالاترین سطح ممکن حفظ کنند، مخصوصا سلامت سیستم قلب و عروق از طریق یک کنترل شدید سطح قند خون و توجه به رژیم غذایی، ورزش و کاهش استرس.
توصیه هایی در زمینه سبک زندگی و رژیم غذایی مخصوص افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ :
۱ : افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ بسیار بعید است که قادر به قطع مصرف انسولین شوند و بدون نظارت پزشک به هیچ عنوان نباید این کار را انجام دهند.
۲ : اگر اضافه وزن دارید، وزن خود را کم کنید. چربی اضافه بدن میتواند سلولهای بدن را به انسولین مقاوم کند.
۳ : از وعدههای غذایی کوچک و فراوان استفاده کنید تا سطح قند خون در محدوده سالم حفظ شود. مصرف وعدههای غذایی بزرگ میتواند سطح قند خون را بسیار افزایش دهد. باید با آزمون و خطا در زمینه تغذیه الگوی را پیدا کنید که بتواند بهترین حس را در شما ایجاد کند.
۴ : مصرف کربوهیدراتهای فراوری شده و شکر را حداقلی حفظ کنید و از کربوهیدراتهای با شاخص گلیسمیک پایین استفاده کنید (سیب زمینی شیرین، کدو حلوایی و انواع لوبیا نمونههای خوبی از کربوهیدراتهای با کیفیت هستند). همچنین در زمینه انتخاب هر ماده غذایی میبایست میزان قند یا گلوکز آن را مد نظر داشته باشید.
۵ : مصرف چربیهای ترانس و دیگر چربیهای تغییر یافته از لحاظ شیمیایی را به حداقل برسانید، اما میتوانید میزان متوسطی از چربیهای تک سیر نشده نظیر روغن زیتون فوق تصفیه شده و روغن آجیلها استفاده کنید.
۶ : چندین نوبت در هفته ماهی مصرف کنید و تمرکزتان بیشتر روی مصرف ماهیهای آزاد آبهای سرد و سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ نظیر سالمون و ساردین باشد. و یا میتوانید از یک مکمل روغن ماهی با کیفیت استفاده کنید.
۷ : مقادیر بسیار زیادی از سبزیجات غیر نشاسته ای نظیر خیار، فلفل دلمه، سبزیجات با برگ تیره، کدو، بادمجان، مارچوبه، بروکلی، کلم پیچ، لوبیا، تربچه و اسفناج استفاده کنید.
۸ : سطح فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهید. فعالیتهای هوازی حساسیت سلولها به انسولین را افزایش میدهد، که این امر باعث انتقال بیشتر گلوکز به سلولها میشود. روزانه روی انجام ۳۰ دقیقه ورزش هدف گذاری کنید.
از آنجایی که افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و نوع ۲ در معرض انواع مشکلات و بیماریها قرار دارند، هرگونه علایمی باید جدی گرفته شود و سریعا بررسی شود و تغییر در سبک زندگی از جمله اصلاحات در رژیم غذایی میبایست بدون درنگ انجام و حفظ شود.
مواد غذایی و مکملهای مناسب برای افراد دارای دیابت نوع ۱
علاوه بر توصیههای غذایی ذکر شده در بالا، شما میبایست با یک پزشک یا متخصص تغذیه نیز همکاری کنید تا بتوانید رژیم غذایی شخصی خودتان را توسعه دهید. از آنجایی که تولید انسولین، سطح قند خون و نوع غذایی که یک فرد دیابتی استفاده میکند، تاثیر زیادی روی مدیریت این بیماری دارند، بسیار مهم است که فرد پایبند به یک رژیم غذایی سالم باشد.
تحقیقات نشان داده اند که چندین ماده غذایی و مکمل وجود دارند که میتوانند برای افراد دیابتی کمک کننده باشند. از جمله آنها میتوان به منیزیم و غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ اشاره کرد. همچنین مواد غذایی با شاخص گلیسمیک پایین تر نیز نشان داده اند که میتوانند در زمینه کنترل قند خون کمک کننده باشند.
از توصیههای زیر پیروی کنید :
هر روزه از مواد غذایی سرشار از منیزیم استفاده کنید. از جمله این مواد غذایی میتوان به اسفناج، توفو، بادام، بروکلی و عدس اشاره کرد. دانه کدو و آفتاب گردن نیز منابع خوبی از منیزیم هستند. منیزیم ممکن است باعث بهبود تولید انسولین در بدن شود.
از ماهی یا یک مکمل روغن ماهی با کیفیت استفاده کنید. گردو و دانه کتان آسیاب شده تازه نیز منابع خوبی از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند، اما کارایی این دو منبع در بدن بسیار پایین تر از روغن ماهی میباشد.
مصرف کرومیوم. این ماده معدنی با همکاری با انسولین در زمینه انتقال گلوکز به درون سلولها دارای نقش در زمینه تنظیم سطح قند خون میباشد. تا ۱۰۰۰ میکروگرم کرومیوم در روز میتوانید مصرف کنید.
مصرف آلفا لیپوییک اسید. این آنتی اکسیدان میتواند باعث بهبود جذب گلوکز به درون سلولها شده و به مهار گلیکوزیلاسیون (اتصال غیر نرمال قند به پروتئینها که میتواند باعث اختلال در عملکرد نرمال آنها شود) کمک کند. آلفا لیپوییک اسید همچنین میتواند به بهبود و حفظ سلامت چشمها کمک کند و شاید بتواند در جلوگیری و درمان نوروپاتی محیطی کمک کننده باشد. روزانه با مصرف ۱۰۰ میلی گرم شروع کنید.
مصرف کوآنزیم کیو۱۰. این آنتی اکسیدان قدرتمند ممکن است به حفظ سلامت قلب کمک کند. میتوانید ۶۰-۱۰۰ میلی گرم روزانه همراه بزرگ ترین وعده غذایی خود استفاده کنید.
