فیناستراید

فیناستراید نام عمومی‌ و تجاری داروی پروسکار می‌باشد. فیناستراید در ابتدا توسط کمپانی داروسازی مرک ساخته و عرضه شد و در سال ۱۹۹۲ با نام تجاری پروسکار و با تایید سازمان غذا و دارو آمریکا وارد بازار فروش شد. در ابتدا این دارو برای درمان هایپرپلازی خوش خیم پروستات استفاده میشد که همانطور که از نام آن مشخص است در این بیماری غده پروستات به شکل خوش خیم بزرگ میشود. اما در سال ۱۹۹۷، با تایید سازمان غذا و دارو از فیناستراید در درمان الگوی ریزش موی مردانه نیز استفاده شد. برای درمان ریزش مو مردان، فیناستراید با یک نام تجاری متفاوت یعنی‌ پروپشا عرضه شد. تفاوت بین پروسکار و پروپشا در این بود که پروپشا تنها یک پنجم دوز کامل پروسکار را شامل میشد.

هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا در اصطلاح پزشکی BPH (به انگلیسی: Benign prostatic hyperplasia) شایع‌ترین علت انسداد ادراری است که در میان مردان رخ می‌دهد. این بیماری هایپرتروفی خوش‌خیم پروستات نیز نامیده می‌شود. واژه هایپرپلازی (بیش‌رویش[۱])، افزایش تعداد سلول‌های اپیتلیال را که در آزمایش میکروسکوپی مشاهده می‌شود توصیف می‌کند، و چون در طی این بیماری بافت غددی و استرومای پروستات دچار هیپرپلازی و نه هیپرتروفی می‌گردد،[۲] لذا واژه هیپرتروفی خوش‌خیم پروستات یک اصطلاح غلط است[۳] و باید از عبارت هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات برای توصیف این بیماری استفاده نمود.

با رسیدن به سن ۷۰ سالگی، قریب به ۸۰٪ مردان درجاتی از BPH را خواهند داشت که ممکن است علایم ادراری آزاردهنده‌ای را ایجاد کند. وزن پروستات در فرد بالغ سالم حدود ۲۰–۲۵ گرم و اندازه آن ۴×۲×۳ سانتی‌متر است.

بدنسازان و ورزشکاران به همان دلایلی که از فیناستراید در حوزه پزشکی‌ استفاده میشود، از این دارو استفاده میکنند، یعنی‌ به منظور آهسته کردن یا جلوگیری از ریزش موی مرتبط با دی هیدرو تستوسترون و همچنین به منظور کاهش یا جلوگیری از احتمال بروز هایپرپلازی خوش خیم پروستات. با مصرف تستوسترون، مخصوصا در دوز‌های بالا، بدنسازان و ورزشکاران اغلب با عوارض جانبی آندروژنیک زیادی مواجه میشوند که از جمله آنها می‌توان به افزایش پرخاشگری، افزایش رشد موی بدن، پوست چرب، آکنه و همچنین احتمال بزرگی‌ پروستات و ریزش مو اشاره کرد.

دلیل اصلی‌ بروز این مشکلات تبدیل تستوسترون به یک آندروژن بسیار قوی تر به نام دی هیدرو تستوسترون می‌باشد. اگرچه خود تستوسترون در زمینه آندروژنیک دارای قدرت متوسطی می‌باشد، اما دی هیدرو تستوسترون به عنوان یک آندروژن مردانه چندین برابر قوی تر می‌باشد. تستوسترون طی‌ فرایندی و با کمک آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز در بدن تبدیل به دی هیدرو تستوسترون میشود. این آنزیم در مناطقی نظیر پوست سر، پروستات و زیر پوست دارای غلظت بالایی می‌باشد. هنگامی که تستوسترون از طریق جریان خون در سراسر بدن گردش پیدا می‌کند و از این بافت‌ها عبور می‌کند، آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز به بخشی از این تستوسترون در گردش متصل میشود و آن را تبدیل به دی هیدرو تستوسترون می‌کند.

همانطور که در ادامه خواهید دانست، فیناستراید یک مهار کننده ۵-آلفا ردوکتاز می‌باشد و این روشی‌ است که فیناستراید در بدن عمل می‌کند. نکته مهم این است که مهار کننده‌های ۵-آلفا ردوکتاز نظیر فیناستراید تنها در کاهش یا جلوگیری از تبدیل تستوسترون به دی هیدرو تستوسترون موفق عمل میکنند. اما اگر بدنسازان و ورزشکاران از استروئید‌های آنابولیکی استفاده میکنند که هیچ تعاملی با آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز ندارند یا استروید‌های آنابولیکی که خود مشتقی از دی هیدرو تستوسترون هستند استفاده کنند، در این حالت فیناستراید هیچ منفعتی ندارد. بدنسازان و ورزشکاران معمولا از فیناستراید در دوره هایی استفاده میکنند که دارای دوز‌های متوسط یا بالایی از تستوسترون می‌باشد.

بنابراین قابل درک است که فیناستراید در کاهش یا جلوگیری از عوارض جانبی آندروژنیک استروید‌های آنابولیک زیر مطلقا هیچ کاری را نمی‌تواند انجام دهد :

ترنبولون

ناندرولون (دکا دورابولین)

آناوار (اکساندرولون)

وینسترول (استانوزولول)

مسترون (دروستانولون)

و چندین ترکیب دیگر.

ویژگی‌های شیمیایی فیناستراید

فیناستراید از لحاظ شیمیایی به عنوان یک (synthetic 4-azasteroid) شناخته میشود. همانطور که در بالا ذکر کردیم، آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز مسول تبدیل تستوسترون به دی هیدرو تستوسترون در بدن می‌باشد. فیناستراید از طریق اتصال به آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز باعث مهار و کاهش سطح این آنزیم میشود. از طریق این عمل، فیناستراید به شکل کارامدی میتواند باعث کاهش غلظت دی هیدرو تستوسترون در پلاسما شود و بنابراین باعث کاهش یا به حداقل رساندن عوارض جانبی آندروژنیک مرتبط با افزایش سطح دی هیدرو تستوسترون شود. تحقیقات نشان داده اند که تنها ۲۴ ساعت پس از مصرف یک قرص ۱ میلی‌ گرمی، فیناستراید به شکل کارامدی میتواند سطح سرم دی هیدرو تستوسترون را تا ۶۵% کاهش دهد.

به شکل دقیق تر، فیناستراید باعث سرکوب آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز نوع دو میشود. در واقع، دو نوع آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز وجود دارد (نوع یک و نوع دو). تفاوت بین این دو این است که در برخی‌ بافت‌های بدن، غلظت یک نوع از آن بیشتر از نوع دیگر می‌باشد. به طور دقیق تر، آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز نوع یک با غلظت بیشتری در کبد و زیر پوست یافت میشود. اما نوع دو با غلظت بیشتری در غده پروستات و پوست سر وجود دارد. در واقع نوع دو بیشتر مسول افزایش سطح کلی‌ دی هیدرو تستوسترون نسبت به نوع یک می‌باشد، در واقع می‌توان سهم نوع دو را دو سوم و سهم نوع یک را یک سوم دانست. از آنجایی که فیناستراید تنها باعث سرکوب آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز نوع دو میشود، پس قابل درک است که این دارو در زمینه جلوگیری یا درمان الگوی ریزش موی مردانه بسیار کارامدتر از حل مشکلات آندروژنیک دیگر نظیر پوست چرب و آکنه عمل کند. نکته مهم در اینجا این است که اگرچه تحقیقات نشان داده اند که فیناستراید یک مهار کننده دی هیدرو تستوسترون بسیار کارامد می‌باشد، اما باید به یاد داشته باشید که این دارو به هیچ وجه نمی‌تواند سطح دی هیدرو تستوسترون را ۱۰۰% کاهش دهد و همچنین در همه بافت‌های بدن به شکل یکسانی نمی‌تواند باعث کاهش سطح دی هیدرو تستوسترون شود.

از آنجایی که این دارو میتواند باعث کاهش تبدیل تستوسترون به دی هیدرو تستوسترون شود، تحقیقات نشان داده اند که فیناستراید قادر است سطح تستوسترون در گردش در پلاسمای خون را حدود ۱۵% افزایش دهد. دلیل این امر هم مشخصا تاثیر فیناستراید روی کاهش سطح آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز می‌باشد.

آنهایی که برای شرایطی نظیر ریزش مو، آکنه، الگوی ریزش موی مردانه یا هر عارضه جانبی منفی‌ آندروژنیک دیگر مصرف فیناستراید را مد نظر دارند، باید درک کنند که دارو‌های مهار کننده ردوکتاز نظیر فیناستراید به طور ۱۰۰% نمیتوانند آنها را در برابر این عوارض جانبی محافظت کنند. داروهایی نظیر فیناستراید صرفا باعث کاهش یا خفیف کردن این عوارض میشوند، و نه حذف آنها. بنابراین، هنگامی که ریزش مو شروع شود، فیناستراید نمی‌تواند باعث توقف آن شود یا روند آن را معکوس کند، که معمولا در این مورد سو برداشت‌های زیادی میشود.

عوارض جانبی فیناستراید

فیناستراید در زمینه نوع عمل، یک داروی بسیار خاص در نظر گرفته میشود و معمولا به جز وظیفه ای که برای آن شرح داده شده است اثر جانبی دیگری در بدن ندارد، اما به هر حال یک سری عوارض جانبی محتمل وجود دارند. فیناستراید با گیرنده‌های آندروژن و استروژن در بدن تعاملی ندارد و بنابراین دارای هیچگونه عارضه جانبی آندروژنیک، استروژنیک، آنتی آندروژنیک و آنتی استروژنیک نمیباشد. همچنین هیچ هورمون دیگری را نیز در بدن تحت تاثیر قرار نمیدهد نظیر کورتیزول، هورمون‌های تیرویید و (LH) و (FSH). تحقیقات همچنین نشان داده اند که این دارو هیچ تاثیری روی پروفایل کلسترول نیز ندارد.

اما به هر حال، برخی‌ تحقیقات نشان داده اند که ۸.۱% افراد مورد آزمایش تجربه ناتوانی‌ جنسی‌، ۶.۴% کاهش میل جنسی‌ و میزان بسیار اندکی‌ تجربه مشکل در نعوظ آلت تناسلی‌، بزرگی‌ نامتعارف بافت سینه و خارش‌های عجیب را داشته اند.

بخش اعظمی از عوارض جانبی مرتبط با فیناستراید به دلیل قابلیت آن در کاهش سطح دی هیدرو تستوسترون در بدن می‌باشد. لازم به ذکر است که دی هیدرو تستوسترون یک آندروژن قدرتمند می‌باشد و بخشی از وظایف آن مرتبط با حفظ ویژگی‌های جنسی‌ ثانویه در مردان و همچنین عملکرد جنسی‌ می‌باشد. بنابراین باید درک شود که با کاهش سطح گردش دی هیدرو تستوسترون در پلاسمای خون، علاوه بر عوارض جانبی منفی‌ آن، تاثیرات مثبت این آندروژن نیز در بدن کاهش میابد. این نکته بسیار مهم است و مصرف کننده گان فیناستراید میبایست این نکته را حتما مد نظر داشته باشند.ِ به علاوه، تحقیقات و مطالعات نشان داده اند که آندروژن‌های قوی، در واقع دارای نقشی‌ مهم به عنوان یک آنتی استروژن در بدن هستند. این امر در مورد دی هیدرو تستوسترون نیز صدق می‌کند، و هنگامی که با مصرف فیناستراید سطح دی هیدرو تستوسترون در پلاسمای خون کاهش پیدا کند، گاهی‌ اوقات سطح استروژن میتواند در بدن غلبه کند و برخی‌ مصرف کنندگان در نتیجه تجربه مقداری عوارض جانبی استروژنیک نظیر بزرگی‌ نامتعارف بافت سینه و حساسیت در سینه را خواهند داشت.

دوز‌ها و نحوه مصرف فیناستراید

به منظور درمان الگوی ریزش موی مردانه، دوز تجویز شده معمولا ۱ میلی‌ گرم برای مدت ۶-۱۲ ماه می‌باشد. به منظور درمان هایپرپلازی خوش خیم پروستات، دوز‌های بالاتری تجویز میشود که معمولا ۵ میلی‌ گرم روزانه برای مدت زمان بیشتری می‌باشد.

بدنسازان و ورزشکارانی که به دنبال کاهش عوارض جانبی آندروژنیک حاصل از تبدیل تستوسترون به دی هیدرو تستوسترون هستند، دوز پیشنهادی برای آنها ۱ میلی‌ گرم در روز در مدت زمانی‌ است که مصرف تستوسترون ادامه دارد. بسیاری از بدنسازان و ورزشکاران میبایست تنها زمانی‌ که ضرورت دارد از فیناستراید استفاده کنند و نه به شکل اتوماتیک همراه هر دوره ای که اجرا میکنند.

فیناستراید معمولا در قرص‌های ۱ میلی‌ گرمی‌ و ۵ میلی‌ گرمی‌ عرضه میشود.