دوپینگ ژنی
تعریف دوپینگ ژنی شامل یک روش استفاده غیر درمانی از ژن ها، اجزای ژنتیکی یا سلول‌ها به منظور افزایش ظرفیت عملکرد ورزشی ورزشکار می‌باشد.این نوع از دوپینگ شامل استفاده از ژن درمانی به منظور بهبود عملکرد ورزشی و به دست آوردن برتری بر دیگر ورزشکاران میشود.همانطور که از تعریف دوپینگ ژنی نیز می‌توان دریافت نگرانی اصلی بابت این موضوع به خاطر سو استفاده از ژنتیک و ژن درمانی توسط افراد سالم به منظور افزایش عملکرد ورزشی خود می‌باشد.
چگونه یک ژن مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرد
یک ژن مصنوعی به روش‌های زیر در بدن فرد اعمال میشود :
۱) تزریق مستقیم دی ان ای درون ماهیچه
۲) قرار دادن سلول‌های اصلاح شده ژنتیکی
۳) انتقال از طریق یک ویروس
دوپینگ ژنی صرفا دستگاری در ژن‌ها نمی‌باشد بلکه شامل استفاده از تکنولوژی‌های غیر مستقیم ژنتیکی نیز نظیر دارو‌های بیوسنتزی (دارو‌هایی برای افزایش اکسیژن) میشود.تکنولوژی‌های ژنتیکی بهبود دهنده عملکرد ورزشی باید شامل تمام کارایی‌های لازم برای ورزشکار باشد.افزایش اکسیژن سازی خون یکی از فاکتور‌های پایه به منظور بهبود عمکرد ماهیچه‌ها می‌باشد.افزایش انتقال اکسیژن به بافت‌ها دارای یک رابطه مستقیم با افزایش عملکرد ورزشی ورزشکار دارد.متد‌ها و دارو‌هایی که ورزشکاران به منظور انتقال بهتر اکسیژن از آنها استفاده میکنند به این شرح است : تزریق خون، تحریک درونی سلول‌های قرمز خون با استفاده از اریتروپویتین و ژن درمانی اریتروپویتین.همچنین دارو‌های جدید شناخته شده به منظور درمان کم خونی نیز به منظور دوپینگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ژن اریتروپویتین
اریتروپویتین هورمونی می‌باشد که ۹۰% از کلیه‌ها و ۱۰% از کبد و دیگر ارگان‌های بدن ترشح میشود.هنگامی که مقدار آن در جریان خون افزایش پیدا کند باعث تحریک ساخت سلول‌های قرمز خونی میشود که در نتیجه آن باعث افزایش گلبول‌های قرمز در جریان خون میشود که در نهایت این امر باعث افزایش هموگلوبین و افزایش سطح هماتوکریت میشود.اکسیژن سازی در خون یکی از فاکتور‌های اساسی برای بهبود فعالیت‌های ماهیچه ای می‌باشد.افزایش انتقال اکسیژن به بافت‌ها با بهبود عملکرد فیزیکی ورزشکار رابطه مستقیم دارد.در این حالت ظرفیت هوازی افزایش پیدا کرده و ورزشکار دیرتر خسته خواهد شد.تاثیر ژن اریتروپویتین سیستمیک می‌باشد.
در سال ۱۹۹۷ ویروس‌های ناقل اریتروپویتین به سلول‌های موش‌ها و میمون‌های مورد آزمایش در لابراتوری ژنتیک دانشگاه شیکاگو منتقل شد.پس از این انتقال افزایش سطح ۸۱ درصدی در میزان هموگلوبین و سطح هماتوکریت مشاهده شد.در سال ۱۹۹۸ در یک تحقیق دیگر نشان داده شد که هنگامی که ویروس‌های ناقل اریتروپویتین به میمون‌ها انتقال پیدا کرد سطح هماتوکریت آنها به میزان ۷۵% افزایش پیدا کرد.
ژن فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1)
محققان دریافتند که (IGF-1) که همچنین با نام فاکتور رشد عضلات نیز شناخته میشود باعث افزایش حجم عضلات و افزایش توان در بیمارانی میشود که دارای اختلال‌های عضلانی نظیر بیماری تحلیل رفتن عضلات میشود.این فاکتور رشد به شکل موضعی عمل می‌کند.بعد از تحت درمان قرار گرفتن یک گروه عضلانی توسط این فاکتور رشد افزایش حجم عضلات و افزایش قدرت و توان قابل مشاهده بود.
در یک تحقیق در سال ۱۹۹۸ که توسط دیویس و بارتون صورت گرفت پس از تزریق ویروس ناقل ژن (IGF-1) به یک موش آزمایشگاهی افزایش حجم و قدرت قابل توجهی در آن موش مشاهده شد.تحقیقات مشابهی نیز در همین مورد در انگلستان و دانشگاه پنسیلوانیا در حال انجام می‌باشد.این روش درمانی میتواند برای افزایش قدرت یک گروه عضلانی خاص در ورزشکاران مورد استفاده قرار بگیرد.
ژن میوستاتین
در موارد مورد آزمایشی که فاقد ژن میوستاتین هستند محققان شاهد یک افزایش حجم و قدرت عضلانی قابل توجهی بوده‌اند.در یک تحقیق در سال ۱۹۹۹ که توسط الی و مک فرون انجام شد مشاهده شد که هنگامی که ژن میوستاتین از بدن موش‌ها حذف شود آنها میتوانند یک افزایش حجم و قدرت قابل ملاحظه را تجربه کنند.
ژن فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF)
یکی دیگر از روش‌های ژن درمانی قابل انجام میتواند از طریق (VEGF) باشد.مشخص شده است که این ژن میتواند در بیماران مبتلای به بیماری سرخرگ محیطی باعث تولید رگ های خونی جدیدی در بدن شود.در سال ۱۹۹۸ که توسط بامگارتنر انجام شد مشخص شد که هنگامی که ژن (VEGF) توسط ویروس‌ها به درون بدن یک موجود زنده وارد شود میتواند باعث افزایش ساخت رگ های خونی جدید شود.افزایش تولید رگ های خونی جدید یعنی افزایش جریان خون به قلب، کبد، ماهیچه ها، شش‌ها و دیگر ارگان‌ها که همین امر میتواند باعث ایجاد تاخیر در خستگی ورزشکار شود.این نوع تکنیک ژن درمانی توسط ویروس‌های سرما خوردگی رایج که ناقل ژن (VEGF) هستند صورت می‌گیرد پس اگر حتی ویروس در بدن شناسایی شود اثبات اینکه ورزشکار دوپینگ کرده است عملا وجود ندارد.
ژن لپتین
لپتین یک هورمون بسیار مهم می‌باشد که اساسا باعث مهار احساس گرسنگی و استقامت در بدن میشود.کاهش وزن در موش‌های چاق که به آنها ژن فعال لپتین تزریق شده بود مشاهده شد.در سال ۱۹۹۷ در یک تحقیق که توسط مورفی انجام شد مشخص شد که موش‌های چاقی که به آنها ویروس ناقل ژن لپتین تزریق شده بود توانستند وزن کم کنند.
امکان تشخیص دادن دوپینگ ژنی
افراد از طریق تزریق ژن‌های مشابه کپی شده ای که در بدن آنها وجود دارد میتوانند از شناسایی دوپینگ خود جلوگیری کنند نظیر فاکتور‌های رشد و تستوسترون.روش‌های زیادی برای شناسایی دوپینگ خونی و سو استفاده از اریتروپویتین وجود دارد اما نتایج مشکوک زمانی حاصل میشود که تغییرات قابل ملاحظه ای در حجم پلاسما دیده شود.تشخیص دوپینگ خونی در ورزش‌ها با شکست مواجه شده است زیرا نیاز به روش‌های تحلیلی جدید تری در لابر‌اتوهای تشخیص دوپینگ می‌باشد.پیشرفت بیشتری در تحقیقات تحلیلی مورد نیاز است.مقادیر هموگلوبین و سطح هماتکریت در ورزشکاران در طول فصول رقابت‌ها و همچنین بر اساس نوع ورزش تغییر می‌کند.در موارد خاص تغییرات هماتولوژی میتواند پی در پی مشخص و تعیین شود تا سرانجام میزان اصلی تغییرات ایجاد شده یافت شود.در استراتژی جهانی باید از گذر نامه‌های خون استفاده شود.یکی از احتمالات میتواند تزریق ژن اریتروپویتین باشد که ژن وارد شده به بدن دقیقا مشابه اریتروپویتین طبیعی موجود در بدن می‌باشد.
بر اساس گفته‌های لری بورس که سم شناس و رییس آزمایشگاه سازمان جهانی ضد دوپینگ می‌باشد این نوع از دوپینگ با توجه به تکنولوژی‌های موجود به هیچ وجه قابل شناسایی نمی‌باشد.بر اساس یک گفته دیگر دوپینگ ژنی میتواند غیر قابل تشخیص باقی بماند.گرچه افزایش عملکرد ورزشی ناگهانی نشان دهنده این موضوع میتواند باشد اما از لحاظ علمی هیچ تست قابل اتکایی برای شناسایی آن وجود ندارد.
خطرات دوپینگ ژنی
جنبه ای از ژن درمانی که باعث ایجاد بیشترین نگرانی میشود مشکلات سلامتی شناخته شده و ناشناخته آن می‌باشد.غیر ممکن می‌باشد که بتوان نتایج حاصل شده از ژن درمانی روی افراد سالم را دقیقا دانست.بسیار محتمل می‌باشد که استفاده از این نوع دوپینگ مشکلات سلامتی بسیار زیادی را به همراه داشته باشد.افزایش مصنوعی سطح اریتروپویتین در افراد سالم باعث افزایش مقدار سلول‌های خونی خواهد شد که نتیجه آن گرانروی (viscosity) و در نهایت افزایش ابتلا به حملات قلبی و فلج زیاد خواهد شد.هنگامی که غلظت خون افزایش پیدا کند برای بدن بسیار دشوار خواهد شد که به خوبی بتواند خون را به تمام ارگان‌های بدن پمپ کند و هر کجا که رگ ها توانایی انتقال این حجم از خون را نداشته باشند لخته در آن ناحیه ایجاد خواهد شد.ممکن است برخی از مصرف کنندگان اریتروپویتین همچنین از دارو‌های رقیق کننده خون نیز استفاده کنند که این موضوع نیز خود میتواند مشکلات سلامتی دیگری را ایجاد کند.
به علاوه قادر بودن به افزایش سطح اریتروپویتین به این معنی نیست که در زمان مورد نیاز شما قادر به کاهش سطح آن خواهید بود.ورزشکارانی که از هورمون‌های مصنوعی اریتروپویتین استفاده میکنند نیز در معرض همین خطرات قرار دارند اما در این حالت هورمون در سیستم بدنی آنها متابولیزه میشود و تناسب سلول‌های قرمز خون سرانجام به سطح نرمال خود باز خواهند گشت در حالیکه تزریق ژن اریتروپویتین میتواند باعث تولید پیوسته سلول‌های قرمز خون شود.
استفاده از ژن (IGF-1) یا حذف ژن میوستاتین میتواند باعث ایجاد تمایز در عضلات شود.در این حالت ممکن است تقسیم قدرت بین عضلات نامتقارن باشد و باعث ایجاد کشش در تاندون‌های اطراف آن و ایجاد ترک یا شکستگی در استخوان‌ها شود.یکپارچگی وکتور‌های ویروسی در ژنوم میزبان میتواند ریسک جهش ژنتیکی روی دی ان ای را افزایش دهد.تنظیم رشد سلول‌ها به شکل نامتعارف، سمی شدن بدن بر اثر بیان بیش از حد فاکتور رشد و سیتوکین و ایجاد تومور‌های بدخیم سرطانی از عوارض و خطرات احتمالی ممکن میباشند.دانشمندان بر این موضوع تاکید دارند که این تعداد محدود عوارض شناخته شده حاصل از ژن درمانی نیست که آنها را نگران کرده است بلکه عوارض ناشناخته آن است که آنها را مضطرب می‌کند.
نویسنده : محمد امیدی