کاهش وزن :مشاهده تقاضای روزافزون بیماران و افراد سالم برای لاغری، توجهی ویژه به این نوع دارو ها و مکمل ها ضروری به نظر می رسد. از این رو به معرفی و مقایسه دارو های سنتتیک و طبیعی موجود در بازار دارویی (به شکل مجاز یا غیر مجاز) می پردازم تا علاوه بر آشنایی با موارد موجود، از مزایا و معایب این دارو ها مطلع شویم. مطالب این بخش با استفاده از دسته بندی های سایت Wikipedia.org می آید.
به سبب احتمال بروز عوارض جانبی از دارو ها، روش های اصلی درمان چاقی و کاهش وزن شامل اتخاذ یک رژیم غذایی مناسب، زیر نظر متخصص تغذیه و بدون حذف کامل هیچ یک از مواد غذایی اصلی (شامل کربوهیدرات ها، پروتئین ها، ویتامین ها و املاح و چربی ها) به همراه پیگیری ورزش های مفید منظم است. با این حال ممکن است امکان اعمال این روش ها میسر نباشد یا در کنار این روش ها با نظر پزشک متخصص از دارو ها یا مکمل ها نیز استفاده شود.
به طور کلی دارو های درمان چاقی یا کمک به لاغری (کاهش وزن) به سه روش عمل می کنند:
۱- کاهش اشتها (Anorectics) که شامل کتکول آمین ها و مشتقات آن ها (مثل دارو های با پایه آمفتامین) به همراه دارو های مهار کننده گیرنده های کانابینوئیدی است. عارضه این دارو ها معمولاً زیاد است و اغلب آن ها به عنوان دارو های محرک به شمار می روند – حتی دیگوکسین که دارویی طبیعی و تجویز شده برای بیماری های قلبی است در این دسته قرار می گیرد- و مصرف آن ها توصیه نمی شود (مثال آن را در نوشته ای در مورد به ظاهر مکمل Super Slim و داروی Sibutramine به کار رفته در آن در همین وبلاگ نوشته بودم). اصلی ترین عارضه این دارو های محرک افزایش فشار خون، افزایش سرعت ضربان قلب، گلوکوم با زاویه بسته، طپش قلب، وابستگی به دارو، بی قراری و بی خوابی است. در کنار آن چند گیاه دارویی نیز داریم که به کاهش اشتها کمک می کنند. عوارض این گیاهان به مراتب کمتر از دارو های سنتتیک است.
Sibutramine (با نام شناخته شده در قالب دارو های غیر مجاز سوپر اسلیم و ریداکتیل-که البته متاسفانه نوع به ظاهر مجوز دار آن نیز هنوز در داروخانه ها پیدا می شود!-): این داروی کاهنده اشتها عوارض جانبی زیادی دارد (در بخش مربوط به معرفی داروی Super Slim) آمد. به طور خلاصه عوارض قلبی-عروقی و گوارشی آن شاخص است و به دلیل فزونی خطر بروز سکته قلبی یا مغزی بر اثرات مثبت آن از بازار دارویی اروپا جمع آوری و حذف شده است. با این حال هنوز در برخی داروخانه های ایران به صورت مجاز و غیر مجاز (با علامت شرکت وارد کننده یا بدون آن) به فروش می رسد که جای سوال دارد
۲- افزایش متابولیسم بدن که به این دارو ها در اصطلاح عام چربی سوز گفته می شود و شامل ترکیبات طبیعی موجود در بدن مثل کارنیتین یا متفورمین – با نام های تجاری معروف گلوکوفاژ یا آپو متفورمین- (با مهار تولید گلوکز توسط کبد، افزایش حساسیت سلول ها به انسولین، افزایش برداشت گلوکز توسط سلول ها، افزایش اکسیداسیون چربی ها و کاهش جذب گلوکز از دستگاه گوارش).
کارنیتین: از اسید آمینه های لیزین و متیونین در بدن ساخته می شود. در بدن کار آن انتقال اسید های چرب از سیتوزول (بافت مایع داخل سلول) به میتوکندری ها برای شکسته شدن چربی ها برای ایجاد انرژی ست. این مکمل اغلب به عنوان مکمل تغذیه ای به فروش می رسد. دو شکل فضایی دارد که شکل L آن فعال است (و بنابراین با نام ال کارنیتین در داروخانه مشاهده می کنید). مکانیسم عمل آن در شکل زیر (برگرفته از سایت ویکی پدیا) مشخص شده است:
کسانی که مشکلات کلیه دارند، به دلیل اینکه محل ترشح این ماده کلیه هاست ممکن است با کمبود این ماده مواجه شوند.
اثرات دیگر کارنیتین شامل جلوگیری از تخریب بیش از حد استخوان ها، اثر آنتی اکسیدانی، اثر مفید پس از حمله قلبی (تایید نشده) و افزایش حجم عضلات است. اثر کمک به لاغری و کاهش وزن آن به دلیل نبود مطالعات کافی تایید نشده اما در آزمایشاتی این اثر مشاهده شده است. با این حال این مکمل (توجه کنیم که جزو دارو ها طبقه بندی نشده، یعنی عوارض جانبی محدود تری دارد) می تواند به عنوان ماده ای ارزشمند به خصوص در دوران سالمندی مصرف شود.
۳- کاهش جذب کالری از دستگاه گوارش (به طور عمده روده کوچک). به طور مثال داروی Orlistat ( نام های تجاری ونوستات -ایرانی- و زنیکال -خارجی- می شناسیم همین دارو هستند) با مهار آنزیم لیپاز باعث مهار شکسته شدن مولکول های بزرگ چربی می شوند و بدین گونه از جذب آن ها جلوگیری می کنند (چون چربی ها برای جذب بایستی ابتدا به اجزای سازنده شان تجزیه شوند). مکمل های OTC (بدون نیاز به نسخه) Glucomannan و Guar gum نیز به همین صورت عمل می کنند.
Orlistat (شامل برند های ونوستات و زنیکال): همان طور که گفته شد با مهار آنزیم لیپاز لوزالمعده باعث مهار جذب چربی ها می شود. در واقع این دارو بر روی جذب چربی های خارجی اثر دارد و بر چربی های موجود در بدن بی تاثیر است. عارضه اصلی این دارو بروز مدفوع چرب (استئاتوره) است که در نتیجه همان اثر دارو و دفع چربی ها به صورت دست نخورده است. اما اگر چربی موجود در غذای مصرف شده کاهش یابد، کمتر به این عارضه دچار خواهید شد. عارضه دیگر نیز درد شکمی و نفخ است. دارو از سال ۲۰۰۷ توسط FDA (اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا) به عنوان داروی بدون نیاز به نسخه پزشک معرفی شد. با این حال در سال ۲۰۱۰ طبق یک هشدار توسط همین مرجع نسبت به بروز صدمه کبدی شدید در موارد معدود اطلاع داده شد. داروی آکاربوز که در دیابت نوع ۲ به کار گرفته می شود نیز مشابه چنین مکانیسمی دارد، منتها برای جذب قند ها.
به طور کلی دارو های کاهنده اشتها جزو موارد حذف شده از موارد درمان در نظر گرفته می شوند. دلیل این امر ضرورت وجود عامل “اشتها” به عنوان موردی طبیعی در انسان است. هنوز مطالعات کافی در مورد عوارض کامل ممکن در نتیجه مهار این حس طبیعی وجود ندارد.
همچنین به دلیل لزوم برخورداری سلول های بدن از چربی (یکی از اجزای حیاتی تمام سلول ها چربی است)، در صورت کاهش دادن جذب این ماده غذایی ارزشمند برای مدت طولانی، امکان آسیب رسیدن به سلول ها و در نتیجه پیری زودرس بافت ها وجود دارد. بنابراین در مصرف احتمالی دارو ها (حتی موارد مجاز) توصیه می شود که دوره درمان محدود و در صورت نیاز با فاصله لازم انجام شود.
دارو های گیاهی برای کاهش وزن
دارو های گیاهی موثر بر کاهش وزن را به طور جدا مورد بررسی قرار می دهیم. نخست به دلیل تفاوت مکانیسم این دارو ها که اغلب ترکیبی از مکانیسم های یاد شده در بالا هستند و همچنین برخی مکانیسم های دیگر که در اینجا مورد بررسی قرار می گیرند. برخی از گیاهان موثر در لاغری در بخش های پیشین آمده بود بنابراین به بررسی دارو های موجود در بازار می پردازیم
اسلیم کوئیک: درباره این دارو که محصول شرکت گل دارو می باشد عنوان مجزایی ارائه شده است. این دارو با چند مکانیسم باعث کاهش اشتها و البته نه بیش از حد می شود و همچنین با داشتن چای سبز موجب افزایش متابولیسم چربی ها می شود. گفت و گو با مصرف کننده گان این دارو نشان از درصد رضایت بسیار بالای مصرف کننده گان آن دارد. با این حال مدتی ست که این دارو کمیاب -اگر نگوئیم نایاب- شده است. امیدواریم مانند بسیاری از دارو های پر تقاضای دیگر دلیل این کمبود جهشی برای افزایش قیمت آن نباشد! با این همه قیمت گذشته این دارو حدود ۴ هزار تومان -سی عدد قرص- بوده که در مقایسه با مواردی مثل زنیکال و ریداکتیل بسیار ارزانتر و کم عارضه تر است. گفتنی است این دارو در دوران حاملگی و شیر دهی منع مصرف دارد. با وجود همه این ها امید آن می رود که از داروهای سنتتیک مثل سیبوترامین در این نوع فرآورده ها استفاده نشده باشد و در صورتی که آزمایشات این قضیه را اثبات کنند جای بسی تعجب درباره اثر این داروست! زیرا هیچ گیاهی به تنهایی یا در ترکیب با گیاهان دیگر آنچنان لاغری را نصیب فرد مصرف کننده نمی کنند که دارو های اخیر می کند! تنها می توان پناه برد بر خدا از ظلم برخی بندگان
کارویل: این دارو محصول شرکت حکیم مومن تبریزی (با محصولات نسبتاً موفقی چون پماد اکبر ۱ و ۲) و قدیمی تر از داروی اسلیم کوئیک می باشد. گیاهان به کار رفته در این دارو (کرفس، زیره سبز، ترشک و انیسون) می توانند باعث کاهش اشتها و همچنین کاهش زمان ماندگاری غذا در روده ها شوند. با این حال بایستی مراقب بروز علائم اسهال در فرد بود و در صورت بروز آن دارو قطع شود. همچنین به دلیل وجود آنتول در آن بایستی از ماندن بیش از حد در آفتاب خودداری کرد زیرا این ترکیب تحت اشعه ماوراء بنفش تبدیل به ترکیبات شبه استروژنی می شود. این دارو نیز در دوران حاملگی و شیر دهی نباید مصرف شود
مکمل Fat burner:
یکی از استفاده های نابه جای برخی افراد از دارو های مسهل (مثل سی لاکس) برای لاغری است که می تواند عوارض بسیار خطرناک قلبی-عروقی و به هم خوردن تعادل الکترولیت های بدن را به دنبال داشته باشد
باید دانست که هیچ قرص معجزه آسایی برای لاغری وجود ندارد. همچنین همان طور که بارها خاطر نشان کرده ام لاغری سریع باعث آسیب رسیدن به بسیاری از اندام ها می شود و اثراتی مثل پوکی استخوان نیز بعد ها از آن مشخص می شود. شکی نیست که چاق بودن یک بیماری ست اما باید نخست تعریف چاقی را دانست و بعد در دوره ای حساب شده و بدون حذف کامل هیچ یک از مواد غذایی و تنها با تعدیل در مصرف آن ها و در کنار آن، ورزش منظم و احیاناً استفاده از مکمل ها یا دارو ها به درمان این بیماری پرداخت. در زیر برخی علل عدم موفقیت در کاهش وزن (برگرفته از سلامت نیوز) متذکر می شود
۱- عدم انجام فعالیت بدنی کافی: مقدار زمان انجام ورزش و شدت ورزش دو عامل موثر در مصرف کالری است. ورزش هایی نظیر ایروبیک، پیاده روی و دویدن منجر به مصرف مقدار زیادی کالری می شود در حالی که در ورزش هایی نظیر دوچرخه سواری و شنا کالری کمتری مصرف می شود.
۲- عدم خواب کافی: هورمون های زیادی در شب و در طول خواب فعال می شوند و در نتیجه می توان گفت که عدم خواب کافی توالی صحیح این هورمون ها را به هم می ریزد و به طور کلی هورمون کمتری آزاد می شود . به علاوه بیداری تا آخر شب منجر به مصرف هله هوله های مختلف نیز می شود که خود افزاینده وزن بدن است.
۳- استرس زیاد: مطالعات نشان میدهد که استرس در خانم ها منجر به افزایش وزن می شود.
۴- حذف وعده های غذایی: حذف وعده های اصلی غذایی منجر به گرسنگی شدید می شود و در نتیجه وعده بعدی غذا در حجم بسیار سنگین تناول می شود که منجر به افزایش وزن می گردد. بعلاوه مطالعات ثابت کرده است که بعد از ۷۲ ساعت روز و عدم مصرف غذا ، سوخت چربی در بدن متوقف می شود و شروع به ذخیره چربی می کند.
۵- مصرف غذاهای پر کالری : در هر زمان لازم است که میزان کالری هر غذایی که مصرف می کنیم سنجیده شود. ۶- مصرف نوشیدنی های پر کالری: بسیاری از نوشیدنی ها سرشار از کالری هستند در صورتی که کمتر کسی متوجه این مقدار کالری مصرفی می شود.
۷- بی خیالی و عدم توجه به رژیم ها غذایی و ورزش: بسیاری از مردم گمان می کنند که مصرف سالاد می تواند منجر به کاهش وزن شود و از طرفی گرسنگی آنها را بدون هیچ محدودیتی برطرف کند در حالی که باید گفت سالاد نیز در نوع خود می تواند سرشار از کالری باشد و منجر به افزایش وزن گردد. لذا حساسیت در انتخاب میزان و نوع سالاد نیز لازم است. از طرفی بعضی افراد گمان می کنند که بعد از ورزش می توان به میزان دلخواه غذا خورد در حالی باید توجه داشته باشید که در طی ورزش چه میزان کالری مصرف شده و میزان غذای خود را مطابق آن و یا کمتر تنظیم کنید. یعنی نوعی تعادل بین میزان مصرف کالری و سوخت کالری برقرار کنید.