رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک دو رژیم محبوبی هستند که شامل محدود کردن مصرف کربوهیدرات‌ها میشوند.
به منظور محدود کردن مصرف کربوهیدرات، دنبال کنندگان این دو رژیم ممکن است مصرف غلات، حبوبات، اسنک‌های شیرین و نوشیدنی‌‌ها را محدود کنند، و حتی برخی اقدام به کاهش مصرف میوه و سبزیجات نیز میکنند.
از آنجایی که در رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک، غذا‌ها و گروه‌های غذایی مشابهی را باید در مصرف آنها محدودیت ایجاد کرد، اغلب این دو رژیم مشابه هم یا یکسان در نظر گرفته میشوند.
شنیده‌ام که بسیاری از مردم می‌گویند که آنها در حال پیروی از یک رژیم کتوژنیک هستند، اما هنگامی که از آنها می‌خواهم رژیم خود را برایم شرح دهند، چیزی که از توصیفات آنها متوجه میشوم این است که آنها در واقع از یک رژیم کم کربوهیدرات پیروی میکنند، و نه یک رژیم کتوژنیک. همچنین با افرادی مواجه شده‌ام که فکر میکردند رژیم کتوژنیک در واقع همان رژیم کم کربوهیدرات است، که اینطور نیست.
اگرچه رژیم کتوژنیک در واقع خود یک نوع از رژیم کم کربوهیدرات می‌باشد، اما این رژیم نوع بسیار خاصی از رژیم کم کربوهیدرات می‌باشد که میتواند شما را به رسیدن به اهداف بسیار خاصی کمک کند.
در این مقاله سه تفاوت کلیدی بین رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک را برای شما شرح خواهم داد.
۱) منبع سوخت : آدنوزین تری فسفات VS کتوزیس غذایی
تفاوت اصلی بین رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک در منبع انرژی مورد استفاده توسط سلول‌های بدن می‌باشد. آدنوزین تری فسفات (ATP) تامین کننده انرژی برای انجام فرایند‌های سلولی ای می‌باشد که در اکثر سلول‌های حیوانات انجام میشوند.
آدنوزین تری فسفات یا (ATP)، نوکلئوتیدی است که در سلولها به عنوان حامل انرژی بکار می‌رود. آدنوزین فسفات که ترکیب شیمیایی خاصی است، در تمام جانداران برای تبدیل انرژی به کار می‌رود. آدنوزین تری فسفات با انتقال انرژی خود به مولکولهای دیگر، گروه انتهایی فسفات خود را از دست داده و به آدنوزین دی فسفات (آ.د.پ) تبدیل میشود یا اینکه با از دست دادن دو گروه فسفات (PP۱)، به آدنوزین مونو فسفات (آ.م.پ) تغییر می‌یابد، که این فراورده‌ها نیز مجدا میتوانند با کسب فسفات به آ.ت.پ تبدیل شوند.
اگرچه چربی ها، پروتئین و کربوهیدرات همگی در سنتز (ATP) در بدن انسان نقش دارند، اما اکثر سلولها برای سنتز (ATP) از گلوکز استفاده میکنند. در واقع، تقریبا تمام سلول‌های بدن میتوانند گلوکز را جذب و از آن استفاده کنند. گلبول‌های قرمز برای انرژی به گلوکز نیاز دارند و بافت‌های چربی، سلول‌های ماهیچه ای و مغز همگی علاوه بر اسید‌های چرب، اجسام کتون و آمینو اسید ها، برای انرژی به گلوکز نیاز دارند.
اما به هر حال، هنگامی که گلوکز به آسانی در اختیار بدن قرار نداشته باشد، نظیر روزه داری‌های طولانی مدت، اجسام کتون (کتون ها) توسط سلول‌های کبد به درون جریان خون آزاد میشوند و میتوانند به عنوان انرژی مورد استفاده قرار بگیرند. کتون‌ها که ترکیباتی تولید شده در طول تجزیه چربی‌‌ها میباشند، شامل استواستات، بتا هیدروکسی بوتیرات و استون هستند.
کتون‌ها همچنین در طول فرایند کتوزیس غذایی نیز ساخته میشوند. کریس اروین در این زمینه میگوید “ تفاوت اصلی بین رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک، فرایند کتوزیس غذایی (NK) می‌باشد. (NK) وضعیتی متابولیکی می‌باشد که در آن کبد اقدام به تولید کتون می‌کند و مغز از این کتون‌ها برای تامین انرژی خود استفاده می‌کند. “
در طول پیروی از یک رژیم کم کربوهیدرات رایج، بدن همچنان به عنوان سوخت از گلوکز استفاده می‌کند، اما در طول (NK)، کتون‌ها به عنوان منبع سوخت استفاده میشوند. لازم به ذکر است که در طول فرایند کتوزیس، بدن همچنان نیازمند گلوکز و گلیکوژن می‌باشد. گلوکونئوجنسیس فرایندی است که طی آن کبد و کلیه ها، گلوکز را از منابع غیر کربوهیدراتی تولید میکنند، نظیر آمینو اسید ها. به دلیل فرایند گلوکونئوجنسیس، حتی در زمان تولید کتون نیز بدن همچنان میتواند گلوکز مورد نیاز خود را تولید کند.
۲) نسبت درشت مغذی‌ها : کم کربوهیدرات VS تقریبا بدون کربوهیدرات
اگرچه کلیدی‌ترین تفاوت بین این دو رژیم، منبع اصلی سوخت مورد استفاده توسط بدن می‌باشد، اما واضح ترین تفاوت بین رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک، نسبت مصرف بین چربی، پروتئین و کربوهیدرات می‌باشد.
در راهنمای غذایی برای آمریکایی‌ها توصیه شده است که ۴۵-۶۵% کالری روزانه میبایست از کربوهیدرات‌ها تامین شود، بنابراین هر چیزی کمتر از ۴۵% کم کربوهیدرات در نظر گرفته میشود. برخی رژیم‌های کم کربوهیدرات دیگر توصیه به درصد‌های کمتری دارند، نظیر ۱۰-۳۰% کالری روزانه از کربوهیدرات ها.
اما از طرف دیگر، در رژیم‌های کتوژنیک، مصرف کربوهیدرات‌ها ممکن است تا ۵-۱۰% کالری روزانه نیز کاهش یابد. بر اساس گفته کریس اروین، یک رژیم کم کربوهیدرات برای بسیاری از افراد میتواند شامل مصرف کربوهیدرات کمتر از ۱۵۰ گرم در روز باشد، اما فرایند (NK) در بسیاری از افراد تا زمانی که مصرف کربوهیدرات آنها زیر ۳۰-۵۰ گرم در روز نباشد، روی نخواهد داد. “
یک وعده غذایی رایج در یک رژیم کم کربوهیدرات میتواند شامل گوشت، کره، هویج، گوجه فرنگی، فلفل دلمه، کلم بروکلی و شاید حتی مقداری سیب زمینی باشد. اما یک وعده غذایی رایج در یک رژیم کتوژنیک میتوانند شامل گوشت، کره، بروکلی و شاید مقدار اندکی گوجه فرنگی باشد.
همانطور که از این دو مثال در مورد وعده‌های غذایی میتوانید حدس بزنید، کربوهیدرات مهم ترین درشت مغذی ای است که تفاوت میان رژیم کم کربوهیدرات و کتوژنیک را رغم میزند. همانطور که اشاره شد، رژیم‌های کتوژنیک نوع خاصی از رژیم‌های کم کربوهیدرات هستند که میزان مصرف کربوهیدرات‌ها در آنها بسیار پایین می‌باشد. اما میزان مصرف پروتئین و چربی‌‌ها نیز میتواند بین دو رژیم متفاوت باشند.
اگرچه بسیاری از رژیم‌های کم کربوهیدرات نیز رژیم هایی با پروتئین بالا هستند، اما رژیم‌های کتوژنیک دارای چربی بالا، پروتئین متوسط و کربوهیدرات کمی هستند. از آنجایی که کتون‌ها منبع اصلی سوخت بدن در رژیم‌های کتوژنیک هستند، چربی درشت مغذی اصلی در این رژیم‌ها هستند.
بسیاری از مردم فکر میکنند که در رژیم‌های کتوژنیک مصرف پروتئین میبایست محدود شود تا نتواند در فرایند کتوزیس اختلال ایجاد کند زیرا آمینو اسید‌ها میتوانند از طریق فرایند گلوکونئوجنسیس باعث تولید گلوکز شوند. اما، فرایند گلوکونئوجنسیس حتی بدون دریافت پروتئین بالا نیز روی میدهد، بنابراین مصرف پروتئین احتمالا تفاوت قابل توجهی را ایجاد نمیکند.
به علاوه، هنگامی که دریافت پروتئین بیش از نیاز بدن به آمینو اسید‌ها باشد، آمینو اسید‌های اضافه میتوانند از طریق افزایش اکسیداسیون و تولید اوره به علاوه تشدید فرایند گلوکونئوجنسیس از بدن خارج شوند. به عبارت دیگر، همه پروتئین‌های اضافه برای تولید گلوکز به کار نمیروند.
۳) استفاده‌های درمانی از رژیم کتوژنیک
رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک همچنین در موارد استفاده‌های درمانی نیز با هم تفاوت دارند. از رژیم کتوژنیک از دهه ۲۰ میلادی برای درمان بیماری صرع استفاده میشده است و اخیرا از آن برای درمان بیماری هایی نظیر دیابت نوع ۲، سندرم تخمدان پلی کیستیک، آکنه، بیماری‌های عصبی و سرطان استفاده میشود.
اما از طرف دیگر، تنها بیماری ای که برای درمان آن رژیم‌های کم کربوهیدرات تجویز میشود، کمک به درمان دیابت نوع ۲ می‌باشد (اگرچه رژیم‌های کم کربوهیدرات قطعا برای درمان دیابت نوع ۲ ضروری نیستند).
اما به هر حال، شواهدی وجود دارد که رژیم‌های کتوژنیک در زمینه کنترل قند خون در افراد دارای دیابت نوع ۲ کارامد تر از رژیم‌های کم کالری استاندارد هستند. رژیم‌های کتوژنیک اینطور به نظر می‌رسد که در زمینه موارد استفاده درمانی برنده این رقابت هستند.
رژیم‌های کتوژنیک یا کم کربوهیدرات، کدام بهتر است؟
قبل از شروع یک رژیم کتوژنیک یا کم کربوهیدرات، شما میبایست با پزشک یا یک متخصص غذایی مشورت‌های لازم را انجام داده تا ببینید کدام رژیم متناسب با شرایط و اهداف شما می‌باشد.
اگر قصد مشورت با یک حرفه ای را ندارید و تنها می‌خواهید بدانید که آیا رژیم‌های کتوژنیک یا کم کربوهیدرات برایتان مناسب هستند یا خیر، پس باید تصمیم بگیرید که آیا میتوانید یا مایل هستید تعداد زیادی از غذا‌ها یا شاید گروه‌های غذایی را به کل از رژیم خود حذف کنید یا نه. اگر کاهش شدید یا حذف غذا‌های پر کربوهیدرات برایتان اهمیتی ندارد، پس هر دو رژیم برایتان میتواند مفید باشد. در رژیم‌های کتوژنیک، شما میبایست در هر وعده غذایی دسترسی به مواد غذایی پر چرب داشته باشید.
پایبندی به رژیم‌های کتوژنیک و کم کربوهیدرات در بلند مدت سخت می‌باشد، زیرا در این رژیم‌ها مجبورید مصرف غذا‌های زیادی را محدود کنید. اگرچه رژیم کتوژنیک اینطور به نظر می‌رسد که سخت گیرانه تر می‌باشد، اما مهم است که به یاد داشته باشید که همیشه مجبور نیستید بدن خود را در شرایط کتوزیس قرار دهید. افرادی هستند که برای سالیان یا دهه‌ها از رژیم کتوژنیک پیروی میکنند و همیشه نیز در شرایط کتوزیس نیستند.
علاوه بر مشکلات ذکر شده در مورد این رژیم ها، تعدادی معایب در مورد رژیم‌های کم کربوهیدرات و کتوژنیک نیز وجود دارد. هر دو این رژیم‌ها ممکن است باعث شوند تا بدن شما با کمبود‌های غذایی خاصی مواجه شود و باعث تشدید شرایطی نظیر مشکلات کبدی و کلیوی و ایجاد مشکلات گوارشی به دلیل دریافت کم فیبر شوند.
به علاوه، کربوهیدرات‌ها برای تامین سوخت فعالیت‌های فیزیکی بدن، فعالیت مغز، سلامت هورمونی و بسیاری موارد دیگر ضروری میباشند. حتی در طول کتوزیس، گلوکز میتواند باعث جلوگیری از کاهش بیش از حد قند خون شود و باعث سوخت رسانی به بافت هایی شود که نمیتوانند از کتون‌ها استفاده کنند (نظیر گلبول‌های قرمز). به دلیل معایب و چالش‌های احتمالی این دو رژیم، توصیه میشود قبل از پیروی از یک رژیم کتوژنیک یا کم کربوهیدرات، با پزشک یا یک متخصص تغذیه مشورت‌های لازم را داشته باشید.