مکملهای مناسب برای افزایش سلامت کبد

کبد ارگانی‌ ارتجاعی می‌باشد که قابلیت ریکاوری خود از آسیب‌ها را دارد، تا زمانی‌ که دیگر توانایی انجام این کار را نداشته باشد. آسیب کبد در طول چند مرحله پیشرفت می‌کند و مرحله آخر آن منجر به نارسایی کامل کبدی میشود. چندین فاکتور ثابت شده بالینی در زمینه ایجاد آسیب‌های کبدی شناسایی شده است. اکثر مردم میدانند که الکل میتواند در بلند مدت باعث نارسایی کبدی شود. علل‌های ویروسی نیز یک عامل اصلی‌ دیگر هستند، مخصوصا هپایت C و هپاتیت B. هپاتیت B معمولا در برخی‌ کشور‌های جهان سوم یک مشکل جدی محسوب میشود زیرا در این کشور‌ها معمولا دستیابی به واکسن این بیماری کار آسانی نمیباشد.

بیماری‌های خود ایمنی، که دربرگیرنده چندین بیماری میشوند، از دلایل کمتر شایع مرتبط با نارسایی کبدی هستند اما همچنان آنها را نیز می‌توان یکی‌ از دلایل بیماری‌های کبدی دانست. دارو‌های آسیب زننده به کبد نیز شامل موارد زیادی میشوند و میزان آسیب آنها بسته به نوع دارو و دوز آن متفاوت می‌باشد. برای مثال، مصرف دوز‌های بیش از حد بالای استامینوفن میتواند منجر به نارسایی شدید کبد شود اما دوز‌های نرمال آن این مشکل را ایجاد نمیکنند. در مقابل، برخی‌ دارو‌ها حتی در دوز‌های مناسب نیز میتوانند به کبد آسیب بزنند (البته نه لزوما).

به منظور فهم بیشتر تمام این موارد، باید یک سری اطلاعات پایه در مورد کبد داشته باشیم.

کبد چیست و واقعا چه کاری انجام میدهد؟

کبد یک ارگان نسبتا بزرگ می‌باشد که در قسمت بالایی سمت راست شکم واقع شده که وظیفه آن پاکسازی متابولیت‌ها و تولید مواد شیمیایی برای هضم غذا می‌باشد. همچنین کبد یک ارگان حیاتی برای کل متابولیسم بدن می‌باشد، مخصوصا که با تولید صفرا میتواند در هضم چربی‌‌ها نقش مهمی‌ داشته باشد.

مراحل بیماری کبد چه هستند؟

این امر بستگی به این دارد که فرایند کلی‌ بیماری حاد باشد یا مزمن.

حاد : نکروز (مرگ سلول) ناگهانی و گسترده

مزمن : پیشروی ذخایر چربی‌ به درون کبد و بزرگی کبد تا حدی که سرتاسر آن را زخمی می‌کند.

علل‌های شناخته شده آسیب و نارسایی کبدی :

• دارو‌های آسیب زننده به کبد (از جمله استروید‌های آنابولیک)
• الکل
• ابتلا به هپاتیت (هپاتیت B و C ، به طوری که هپاتیت C شایع تر است)
• هموکروماتسیس (آهن بیش از حد در بدن)
• بیماری ویلسون (مس اضافه در بدن)
• کمبود آلفا-۱ تریپسین (ممکن است باعث نارسایی ریه شود)
•  سیروز صفراوی (خود ایمنی)
• علل‌های ویروسی در کنار هپاتیت
• سموم

استروید‌های آنابولیک آسیب زننده به کبد

سمیت کبد و آسیب به آن از طریق مصرف استروید‌های آنابولیک آندروژنیک عموما با مصرف استروید‌های خوراکی آلکیل دار شده در جایگاه اتم کربن ۱۷ روی میدهد. میزان سمیت کبد و درجه آسیب احتمالی‌ به آن بستگی به داروی مصرفی و دوز آن، طول دوره مصرف و دیگر فاکتور‌های عمومی‌ دارد. برای مثال مصرف هالوتستین میتواند برای کبد بسیار سمی باشد در حالی‌ که دیانابول میتواند به شکل بالقوه سمیت کمتری ایجاد کند، اما میزان سو استفاده از آن نیز بیشتر بوده و منجر به آسیب میشود.

و اگرچه مصرف بلند مدت استروید‌های خوراکی غیر رایج است، اما استفاده از دوز‌های بزرگ در میان ورزشکاران قدرتی‌ که از آنها تست دوپینگ گرفته نمی‌شود بسیار رایج می‌باشد. این پاورلیفتر‌ها با فراوانی‌ زیادی از دوز‌های بسیار بالای دیانابول و آنادرول قبل از مسابقه استفاده میکنند و در همین مدت زمان این میزان مصرف باعث افزایش قابل توجه سمیت کبد میشود. عواقب بالینی استفاده از دوز‌های بسیار بزرگ در کوتاه مدت هنوز نامشخص است.

سطح بروز این مشکلات در هر فردی متفاوت میبشد. افزایش سطح موقت آنزیم‌های کبد بسیار رایج می‌باشد و هنگامی که مصرف قطع شود معمولا سطح آنها به حالت نرمال باز میگردد. دوره‌های مستمر میتواند به شکل بالقوه باعث آسیب کبدی کلستاتیک و ایجاد زخم روی کبد شود. وقوع این رویداد در مقالات پزشکی‌ به درستی‌ شرح داده نشده است (به دلیل کمبود تحقیقات انسانی‌) و میتواند در هر فردی متفاوت باشد.

در این حالت کلستاسیس (شرایطی که در آن صفرا نمی‌تواند از کبد به اثنا عشر جریان پیدا کند) وخیم تر شده و ممکن است یرقان نیز ایجاد شود. اما از لحاظ نوع دارو و دوز آن پیش بینی‌ این موارد سخت تر است. یکی‌ از مشکلات منحصر به فرد استروید‌های آنابولیک آندروژنیک گسترش حفره‌های پر از خون درون کبد می‌باشد. در آخر، یکی‌ دیگر از عوارض بلند مدت استروید‌های آنابولیک آندروژنیک خوراکی (hepatocellular carcinoma) می‌باشد و این نوع سرطان در واقع افراد زیادی را به کشتن داده است.

در مجموع، میزان سطح سمیت و آسیب حاصل از مصرف استروید‌های آنابولیک آلکیل دار شده در جایگاه اتم کربن ۱۷ غیر قابل پیش بینی‌ می‌باشد. برای مثال یک فرد میتواند عوارض جانبی خفیفی را مشاهده کند و در واقع هیچ علامت منفی‌ (از جمله افزایش سطح آنزیم‌های کبد) نیز شاهد نباشد اما فردی دیگر نیز ممکن است تنها با چند دوره مصرف شاهد گسترش زخم روی کبد خود باشد. بسیار محتمل است که عوامل خطر آفرین جدی (نظیر مصرف منظم الکل، هپاتیت C و دیگر موارد) بتوانند روی این احتمالات به شکل منفی‌ تاثیر جدی بگذارند. بهترین توصیه این است که از مصرف استروید‌های آنابولیک اجتناب کنید یا حداقل مراقب دیگر مشکلات (از جمله مصرف الکل) که روی کبد شما اثر میگذارند باشید.

علائم آسیب و نارسایی کبد چیست؟

مشخصا، این مورد به شدت متغیر می‌باشد. نارسایی کبدی حاد در مراحل اولیه دارای علائمی‌ نمیباشد، ولی‌ سپس به سرعت میزان بروز یرقان، درد شکم، کبودی و تغییر در سطح هوشیاری فرد پیشرفت می‌کند. اما آسیب کبدی مزمن تا مدت‌ها قبل از شروع بروز علائم میتواند هیچ نشانی‌ از خود نداشته باشد. در نهایت، این علائم نیز بسیار شبیه علائم نارسایی حاد هستند اما در آن سیروز کبدی گسترش یافته و فرد میتواند همچنین شاهد تورم شکم، عفونت، ورم پا و تجمع آب در شکم باشد.

آزمایش و تشخیص بیماری

تست‌های آزمایشگاهی در جهت تشخیص وضعیت ساختاری و عملکردی کبد وجود دارد. این تست‌ها عبارتند از :

AST

ALT

ALP

GGT

آلبومین

سروم گلوبین

بیلی روبین (مجموع/مستقیم/غیر مستقیم)

پروترومبین

زمان نسبی‌ ترومبوپلاستین

سروم پروتئین

یک سری الگوی کلی‌ در این مورد وجود دارد، برای مثال نسبت ۲:۱ (AST) به (ALT) یک نشانه رایج از بیماری کبدی الکلی می‌باشد در حالی‌ که افزایش سطح خفیف و سمج (ALT) عموما نشانه بیماری کبد چرب می‌باشد. افزایش سطح شدید (بالاتر از ۱۰۰۰) آنزیم‌های کبد معمولا در هپاتیت حاد (از جمله هپاتیت A) مشاهده میشود اما این وضعیت موقتی می‌باشد و زمانی‌ که مرحله حاد بیماری به پایان برسد وضعیت نرمال میشود.

البته از دیگر تست‌ها از جمله فراصوت یا (MRI/MRCP) یا حتی (ERCP) می‌توان در جهت تشخیص دیگر علل بیماری‌های کبدی نیز استفاده کرد.

گزینه‌های درمانی

این مورد به شدت بستگی به دلیل اصلی‌ بیماری کبدی دارد. در این مقطع، برای تشخیص قطعی‌ عامل بیماری ممکن است از فرد بافت برداری شود. اگر کبد به طور کامل آسیب ندیده باشد، سپس حذف فاکتور‌های پر خطر به علاوه تجویز دارو‌های پزشکی‌ مناسب یک گزینه مناسب می‌باشد. نارسایی کامل کبدی نیازمند پیوند می‌باشد.

چگونه باید از بروز بیماری‌های کبدی جلوگیری کرده و سلامت آن را ارتقا داد؟

یک سوال بزرگی‌ که هر کسی‌ خواهان یافتن پاسخ آن است این است که چگونه میتوانیم سلامت کبد خود را بهبود دهیم؟ خوشبختانه ما شواهدی داریم که میتوانیم از آنها اطلاعات لازم برای درک بهتر این موضوع استفاده کنیم. اما قطعا پاسخ اول این سوال داشتن سبک زندگی‌ سالم و اجتناب از آن فاکتور‌های پر خطر می‌باشد.

تودکا (tauroursodeoxycholic acid)

تودکا ترکیبی‌ اثبات شده می‌باشد که میتواند در درمان کولستاسیس مورد استفاده قرار بگیرد. تودکا یک نمک صفرای محلول در آب می‌باشد که از سلول‌های کبد در برابر تجمع بیش از حد صفرای ساکن شده محافظت می‌کند. همچنین از سلول‌ها در برابر هرگونه استرس اضافه محافظت می‌کند. تودکا نشان داده است که میتواند به شکل قابل توجهی‌ سطح آنزیم‌های کبد را کاهش دهد و باعث احیای مجدد کبد شود.

اما به هر حال، نظرات در مورد تودکا همیشه یکسان نبوده است و برخی‌ تحقیقات نیز هستند که هیچگونه تفاوتی‌ را با مصرف آن نشان نداده‌ اند. به شواهد بیشتری برای یک جمع بندی قطعی‌ بالینی در جهت درمان واقعی بیماری‌های کبدی با این ترکیب نیاز است. اما شواهد کنونی نشان میدهند که دوز‌های کم تا متوسط تودکا دارای خواص محافظتی برای کبد می‌باشد.

عوارض جانبی : عوارض جانبی خفیفی در برخی‌ تحقیقات گزارش شده است. ممکن است تودکا در برخی‌ موارد باعث ایجاد اسهال خفیف شود. دوز‌های بالا میتواند به کبد آسیب بزند.

قهوه

در این سال‌های اخیر تحقیقات امیدوار کننده ای در حمایت از نقش قهوه در بهبود سلامت عمومی‌ بدن انجام شده است. این تحقیقات شامل سلامت کبد نیز بوده‌اند، مخصوصا برای بیماری کبد چرب. اینطور به نظر می‌رسد که قهوه میتواند ظرفیت آنتی اکسیدانی کبد را افزایش و باعث کاهش نفوذ چربی‌ در کبد شود.یک تحقیق قوی در سال ۲۰۱۹ نشان داده است که قهوه به شکل قابل توجهی‌ میتواند باعث بهبود سلامت کبد شود. همچنین قهوه نشان داده است که فراتر از مزایای آن در سلامت کبد، میتواند مزیت‌های بسیار بیشتری در دیگر جنبه‌های سلامتی‌ نیز داشته باشد.

خلاصه داستان این است که اگر شما قهوه نمینوشید پس باید از فردا مصرف آن را آغاز کنید.

ان-استیل سیستین (NAC)

(NAC) برای درمان اوردوز استامینوفن استفاده میشود. دوز‌های بسیار بالای آن (یا خوراکی یا داخل وریدی) برای درمان این وضعیت استفاده میشود. تاثیر (NAC) این است که باعث افزایش ذخایر گلوتاتیون در کبد میشود که این امر باعث میشود تا کبد فرایند سم زدایی خود را ادامه دهد. به منظور استفاده از آن در فرم مکملی، دوز‌های رایج آن در هر قرص معمولی‌ چیزی بین ۶۰۰ میلی‌ گرم یا ۱۰۰۰ میلی‌ گرم می‌باشد و اکثر مصرف کننده‌ها معمولا در روز ۶۰۰-۲۰۰۰ میلی‌ گرم استفاده میکنند.

عوارض جانبی : برخی‌ از افراد ممکن است تجربه حالت تعوع را داشته باشد، که احتمالا به دلیل وجود سلفور می‌باشد. مصرف دوز‌های بسیار بالای آن در بلند مدت نیز به هیچ وجه توصیه نمی‌شود زیرا احتمال کاهش ذخایر گلوتاتیون پس از قطع مصرف (NAC) وجود دارد.

خار مریم (Milk Thistle)

خار مریم مکملی جالب می‌باشد که نظرات در مورد آن نیز گوناگون می‌باشد. این مکمل ممکن است دارای مزایایی باشد و احتمالا میتواند تا حدودی ذخایر گلوتاتیون را افزایش دهد. اینطور به نظر می‌رسد که اثر حفاظتی آن روی کبد عموما تنها پس از مواجهه کبد با یک ترکیب آسیب زننده (نظیر دارو‌های سمی برای کبد) بروز می‌کند. در مقابل، برخی‌‌ها معتقدند خار مریم به شکل منفی‌ روی گیرنده‌های آندروژن اثر میگذارد اما شواهد بالینی مبنی بر اثر گذاری قابل توجه آن در این زمینه وجود ندارد.

عوارض جانبی : در تحقیقات هیچ عارضه جانبی برای این مکمل ذکر نشده است.

(Liv 52)

ممکن است (Liv 52) دارای برخی‌ خواص حفاظت کننده از کبد باشد، اما اثر آن ممکن است محدود به بازه زمانی‌ پس از آسیب کبدی یا بیماران سیروزی باشد. شواهد کافی‌ مبنی بر مفید بودن (Liv 52) در افراد سالم وجود ندارد. اما به هر حال، افرادی که به شکل منظم الکل یا استروید‌های آنابولیک خوراکی استفاده میکنند ممکن است از مصرف این مکمل سود ببرند.

بیتین

اگرچه قبلا شواهد اندکی‌ مبنی بر مفید بودن بیتین برای کبد وجود داشت، اما شواهد ادامه دار کنونی نشان میدهند که در مجموع بیتین باعث بهبود سلامت کبد نمی‌شود. اگرچه بیتین دارای مزیت‌های بالقوه بسیار زیادی دیگری می‌باشد.

اسپیرولینا

اسپیرولینا نوعی جلبک آبی‌-سبز می‌باشد که برخی‌ شواهد مبنی بر توانایی آن در کاهش چربی‌ کبد و همچنین کاهش آنزیم‌های کبد وجود دارد. شواهد بیشتری برای نتیجه گیری نهایی مورد نیاز است.

سیر

یکی‌ از مزایای بسیار سیر بهبود سلامت کبد می‌باشد. اگرچه تاثیر آن در این زمینه خفیف است، اما نشان داده است که میتواند سطح آنزیم‌های کبد را کاهش دهد.

دیگر مکملها : اگرچه نیاز به انجام تحقیقات معتبرتری می‌باشد، اما کولین و اینوسیتول نیز مرتبط با بهبود سلامت کبد هستند.

جمع بندی

کبد یک ارگان حیاتی و همچنین یک ارگان ارتجاعی در بدن می‌باشد. متاسفانه بسیاری از عادات زندگی‌ ما میتوانند هم به شکل حاد و هم به شکل مزمن باعث آسیب به آن شوند. امروزه تحقیقات در حال رشدی در زمینه عادات غذایی (قهوه) که میتوانند باعث سلامت کبد شوند در حال انجام است. اما در مبحث مکملها همیشه بحث‌های جنجالی زیادی وجود دارد. در حال حاضر شواهد ۲ مکمل را پشتیبانی میکنند :

• تودکا : شواهد مناسبی وجود دارد که نشان میدهند مصرف مقادیر متوسط تودکا دارای مزیت‌های زیادی برای سلامت کبد می‌باشد و همچنین استفاده از آن در اکثریت موارد ایمن می‌باشد. البته روی مصرف بلند مدت آن تحقیقی انجام نشده است.
• ان-استیل سیستین (NAC) : افزایش سطح گلوتاتیون در کبد بدون هیچ شکی‌ با توجه به عملکرد اصلی‌ آن میتواند بسیار مفید باشد. مصرف کوتاه مدت کاملا ایمن می‌باشد (جدایی از ایجاد حالت تعوع خفیف) اما مصرف بلند مدت آن توصیه نمی‌شود زیرا تولید گلوتاتیون را میتواند مختل کند.

جای تعجبی نیست که از تودکا و (NAC) به عنوان دو مکمل در موارد بالینی استفاده میشود. شاید شما تعجب کرده باشید که چرا خار مریم با اینکه شواهد زیادی پشتیبانی آن را میکنند اما در اینجا ذکر نشد، زیرا مزیت‌های آن در تحقیقات علمی‌ به خوبی‌ به اثبات نرسیده است. اینطور به نظر می‌رسد که مزیت اصلی‌ آن در طول دوره “ پس از آسیب کبدی “ می‌باشد آن هم اگر در دوز‌های بالا مصرف شود. دیگر مکملها نظیر (Liv 52) یا کولین و اینوسیتول دارای شواهد فیزیولوژیکی و تجربی‌ پشتیبان کننده خود هستند، اما به دلیل کمبود تحقیقات همتا، اطلاعات و تحقیقات بیشتری لازم است تا بتوان آنها تا حدودی دارای پشتوانه کافی‌ دانست.

هشدار : محتوای این مقاله صرفا برای اهداف آموزش عمومی‌ می‌باشد و به هیچ وجه از مصرف هیچگونه مکمل یا داروی ذکر شده در این مقاله پشتیبانی یا حمایت نمی‌شود.